Prometej, Novi Sad Đorđe Stanković - Srbija 1914-1918 ― ratni ciljevi cene

U poslednje dve decenije vodile su se brojne oprečne rasprave o ulozi Srbije u stvaranju Jugoslavije 1918. godine, ali i o ulozi Srbije u razbijanju Jugoslavije. Te rasprave podjednako su, često do usijanja, vođene u istoriografiji, publicistici, medijima, javnosti i posebno u krugovima intelektualne i naučne elite, koje je podsticao, često i rukovodio vladajući establišment. U centru pažnje stajala je konstatacija, produbljivana do stepena šovinizma, da je Jugoslavija bila kobna srpska greška. Na scenu su stupili revizionisti svih vrsta šireći duh omraze i negiranja dostignuća jugoslovenske države, njenih vođa posebno Nikole Pašića i Josipa Broza Tita. Često smo javno pitali na osnovu kojih istorijskih izvora to može da se zaključi i, naravno, ostajali smo bez odgovora. Balkanski čobani vođeni balkanskim glavarima, pomognuti, kao uvek u istoriji, svakovrsnim stranim uticajem, nisu ništa bolje smislili osim skidanja sa zidova starih kremenjača i starih kokotara, kama i handžara i razvijali svaki svoje zakopane stare zastave. Emocije naciona eruptivnom snagom pretvorile su se u krvavi pir!

U takvoj situaciji kritička istorijska nauka i naučnici bili su potisnuti u stranu, njihova dela prećutkivana, osim onih kojima je blago iz Agre bilo preče od naučnog dostojanstva, a njihova dela, gotovo bez ikakve naučne vrednosti postajala politički i ideološki korisno operativno štivo. U razdoblju 19701990. jugoslovenska država odnegovala je oko 80 naučnika kritičke orijentacije, afirmisanih na domaćoj i stranoj sceni koji su objavili preko 400 knjiga i 3000 naučnih rasprava. I to upravo najviše o stvaranju Jugoslavije, istorije Kraljevine i Drugog svetskog rata. Nijedan od njih do danas nikada nije bio zvanično ekspertski iskorišćen, konsultovan a njihova dela mahom su bila satanizovana. I to u svim bivšim republikama Jugoslavije! Neki su čak zatvarani i ubijeni, drugi su ostajali bez pasoša i ratnog vojnog rasporeda.

Ovaj proces, bez obzira što su se u navedenom razdoblju promenila tri politička sistema, teče i dalje, negde mirnije a negde sa mnogo revanšizma i lične omraze. Niko od naučnika ove kritičke orijentacije nije pretendovao da izađe iz okvira naučnog i pedagoškog poziva. Ostaće zabeleženo, iako su ga šovenski lešinari proglasili za državnog i partijskog istoričara i komunjaru, da je prof. dr Branko Petranović, na zvaničan poziv da bude izabran u Izvršni komitet CK SKJ u dva navrata (1985. i 1989.) kratko odgovorio: Zakasnili ste! i Mnogo kasnite!

Knjiga koja se nalazi pred čitaocima, u prvobitnom obliku bila je znatno kraća verzija i imala je funkciju uvodne studije za moderno koncipiranu i najnovijim rezultatima istorijske nauke obogaćenu Istoriju Jugoslavije. Pošto to ni danas nije moguće autor ovih redova odlučio je da dopuni tekst, ne samo istorijskim izvorima i kartama, već i, po cenu vlastitog ugleda, kompilatorski inkorporira in extenso rezultate svojih istraživanja u poslednje dve decenije koja još nisu naučno osporena. Uz uvažavanje svega onog što na empirijskom planu donosi revizionistička istoriografija i strani istoričari, možemo da kažemo da je to ono što kritička istoriografija danas racionalno raspoznaje. To je i prvo takvo delo na području bivše Jugoslavije. I poslednje što se tiče ovog autora.

Predgovor